کتابداری و کتابخانه های مسلمانان: معرفی کتاب " نقش کتابخانه‌های مساجد در فرهنگ و تمدن اسلامی"

‏ مترجم در مقدمه خویش می نویسد:  کتاب حاضر، اعتبار فرهنگی- علمی کتابخانه های مساجد را بیان می کند و ما را با این کانون های فرهنگی – علمی آشنا می سازد.

در خلاصه مطالب کتاب چنین می خوانیم: یکی از هدف های مهم این تحقیق، بررسی مساجد در ارتباط با آموزش مسلمانان است.

در ثانی مدارکی در دست است که بسیاری از کتابخانه های مساجد به مراحل عالی توسعه و اعتبار اجتماعی رسیده بودند. این کتابخانه ها که بخش جدایی ناپذیری از مساجد به حساب می آمدند، فقط محل نگهداری کتاب یا اطاق مطالعه نبودند بلکه به معنای واقعی کتابخانه های فعالی بودند. بدین ترتیب هدف دوم و اصلی این رساله، تحقیق در رشد و توسعه تاریخی کتابخانه های مساجد می باشد. این پژوهش به شرح وظایف و اقدامات تعداد زیادی از کتابخانه های مساجد در طول تاریخ می پردازد.

همانطور که ملاحظه می شود کتاب مورد بحث، تحقیقی کاملا تاریخی است و  اهمیت آن پرداختن به کتابخانه های مساجد است که نسبت به دیگر انواع کتابخانه ها کمتر مورد توجه بوده اند. مولف در این زمینه می نویسد: هیچکس تحقیق کاملی  از تاریخ کتابخانه های مساجد و پیوستگی آنها با علم و دانش، به عمل نیاورده است.این کار بسیار مهم است؛ چون به نظر می رسد که این کتابخانه ها انواع مختلفی داشته اند و در طول حیات خود نسبت به نویسندگان مسلمان یا غیر مسلمانی که تاکنون شناخته شده اند، تلاش بیشتری داشته اند.

اما بدبختانه این  رساله مشکل بزرگی دارد: درباره کتابخانه های مساجد ایران بسیار مختصر صحبت کرده است.

این کتاب گرچه برای کتابداران نوشته شده اما مطالعه آن برای عموم نیز مفید فایده خواهد بود(مطالب بسیار جالبی درباره مسجد، شهر مکه و مدارس کهن دارد). متاسفانه نام کتاب به خوبی انتخاب نشده زیرا محتوای اثر گزارشی است از کتابداری مسلمانان و کتابخانه های مساجد ایشان در دوران قدیم؛ لذا بهتر بود عنوان دقیق تری برگزیده می شد.

جملاتی از کتاب:

یکی دیگر از کتابدوستان که عادت داشت در آستین لباس خود کتابی همراه داشته باشد،"ابو داود سجستانی"بود. وی مولف کتاب "السنن" بود و در آستین لباس خود محلی برای کتاب ها در اندازه های مختلف تعبیه کرده بود. یکی از آستین ها برای کتابهای کوچک و معمولی و دیگری برای کتاب های بزرگ بود.

القفطی وزیر مشهور سلسله ایوبی در سوریه، کتابخانه ای داشت که در زمان مرگ خود در سال 646هجری(1248 م)پنجاه هزار دینار ارزش داشت.  القفطی چنان به مطالعه و جمع آوری کتاب علاقمند بود که بطور کلی از ازدواج چشم پوشید.

"عبدالله بن الخشاب" که در صرف و نحو اطلاعات کامل داشت، به طریق و وسایل مشکوک و نامعلومی صاحب کتابخانه بزرگی شد. بر طبق نظریه یاقوت، خشاب که آدم لیئم و فاسد الاخلاقی بود، اغلب به حراج کتاب و کتابفروشی ها سر می زد و مخفیانه صفحه ای از کتابی را که مورد نیازش بود، پاره کرده و پنهان می کرد. بعد از انجام این کار، نقص کتاب را به فروشنده نشان می داد و در نتیجه به قیمت خیلی نازلتری آن کتاب را می خرید. همچنین یاقوت می نویسد که وی هرگز کتابی را که به امانت می گرفت به صاحبش بر نمی گرداند. بهانه معمول او این بود که  کتاب در بین کتابهای دیگر است و لذا نمی تواند آن را پیدا کرده و پس بدهد. در موقع مرگ او در سال 567 هجری(1117م) کتابخانه اش را وقف دانشمندان و دانش پژوهان بغداد کرد تا توسط عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد.